De burgemeester is bevoegd maar ook nog verantwoordelijk?

De zelfstandige taken en bevoegdheden van de burgemeester staan onder druk. Iedere burgemeester is verantwoordelijk voor de handhaving van de openbare orde in zijn c.q. haar gemeente. In dit licht heeft  de burgemeester een belangrijke stem bij de lokale inzet van beschikbare capaciteit regiopolitie. Het lokale beleid aangaande openbare orde en veiligheid is mede gegrond op die bevoegdheid.

De komst van de nationale politie heeft hier verandering in gebracht en niet iedere burgemeester is daar even blij mee. Waar de burgemeester lokaal zeggenschap had over de inzet van de beschikbare capaciteit valt die zeggenschap nu ten deel aan de regioburgemeester. Om tegemoet te komen aan de kritiek van burgemeesters, die een uitholling van hun bevoegdheden op het vlak van openbare orde en veiligheid al voorzagen, is dat niet langer de burgemeester van de grootste stad in de betreffende regio. Er kan binnen de regio een keuze gemaakt worden welke burgemeester deze taak op zich gaat nemen. Blijft echter staan dat de zeggenschap wordt ondergebracht bij één burgemeester die de regio vertegenwoordigd.

Verlies aan lokaal zeggenschap

Verlies aan zeggenschap is niet helemaal nieuw. De Nederlandse politie was van 1945 tot en met 1993 een vrijwel gehele lokale aangelegenheid. De burgemeester van een gemeente beschikte over een eigen korps. Alleen in kleine gemeenten was de rijkspolitie, die onder de verantwoordelijkheid van de minister van Justitie viel, actief.

In 1993 werd de politie ingedeeld in 25 regiokorpsen en een landelijk korps. Hoewel veel burgemeesters de ‘eigen’ politie verloren, stond de rol van de burgemeester nog steeds, alhoewel minder, centraal in het bestel. De regiopolitie wordt  geleid door de driehoek waarin de burgemeester van de grootste stad de leiding heeft. De burgemeesters van de overige steden in de regio hebben daarbij ook geen directe invloed op het beleid van de regionale politie.

Gezag en beheer

Het is belangrijk hierbij het onderscheid tussen gezag en beheer te benoemen. De burgemeester  is bij  de handhaving van de openbare orde de enige gezagsdrager. Het beheer, de toedeling van middelen berust bij de korpsbeheerder, dat is nu de minister van justitie. Voor de uitvoering is het hoofd van de politie, de korpschef, verantwoordelijk.

Met de komst van de nationale politie blijven  burgemeesters nog wel verantwoordelijk voor het veiligheidsbeleid in hun stad, maar worden de prioriteiten gesteld door het ministerie van Justitie en Veiligheid. De Minister van Justitie en Veiligheid is korpsbeheerder; de afstand naar de lokale afstemming wordt groter. Nu de nadruk op beheer ligt is het lokale gezag afhankelijk van de beslissingen op nationaal en regionaal niveau

Fysieke afstand

Niet alleen de beleidsmatige maar ook de fysieke afstand tussen politie en lokaal bestuur baart menigeen zorgen. De politie was juist gemeentelijk georganiseerd om de lokale aanpak, met name op wijkniveau,  te onderstrepen. De gekozen gemeenteraad van een stad of dorp had hierbij oorspronkelijk zelfs een belangrijke stem in het beleid en de prioriteitstelling. De burgemeester voerde het gezag over politie in volle verantwoordelijkheid aan de gemeenteraad.  Die controle van de Raad op de burgemeester als korpsbeheerder,  is sinds 1993 al sterk verwaterd. Nu  de leiding van de politie verder af staat van het lokaal bestuur, valt de controlerende rol van de gemeenteraad vrijwel geheel weg.

Zo wordt het lokale gezag afhankelijker terwijl burgemeesters een complexere taak op het gebied van openbare orde en veiligheid hebben gekregen.  Daar waar op veel beleidsterreinen centrale verantwoordelijkheden worden doorgeschoven naar gemeenten, wordt deze op het terrein van de openbare orde en veiligheid van de steden schijnbaar ingenomen. Er is nog wel een rol binnen de tien regionale  eenheden die onder de minister vallen, maar de afstand tussen de meeste burgemeesters  en de korpschefs van de verantwoordelijke politie is nog groter geworden. De bestuurlijke afdoening wordt daarentegen echter een steeds belangrijker onderdeel binnen de lokale veiligheidsketen; dan is in het voorkomende geval wel handhavingscapaciteit nodig.

Lokale noden versus landelijke

De gedachte is dat in de tien regionale eenheden de burgemeesters en de hoofdofficier van justitie afspraken maken over de prioritering en de verdeling van de capaciteit. Hierbij wordt de, gekozen, regioburgemeester betrokken. Echter; de prioritering door de korpsbeheerder is leidend.  De lokale burgemeesters blijven verantwoordelijk voor de inzet en de prioriteiten van de politie in de eigen gemeente.  Hoe groot is daarbij het risico dat lokale noden zullen worden weggedrukt door  landelijke?

Er is sprake van een concrete vrees dat de toegekende bevoegdheden nog grotere papieren tijgers worden. Natuurlijk moeten de bij wet toegekende bevoegdheden in de nieuwe opzet nog volledig tot hun recht komen. Maar was het niet beter toch op voorhand al een structuur te hanteren die recht doet aan de lokale noden. Er zal in ieder geval in beleid én uitvoering meer samengewerkt moeten worden. De mogelijkheden op het gebied van toezicht en handhaving liggen in die context niet zo ver weg.  Ik kom er graag een keer met u over praten. Maar er is meer aan de hand.

Verantwoordelijkheid

De sterkere positie van de korpschef, de minister van justitie en met de laatste ook die van het openbaar ministerie ondermijnen de gezagspositie van de burgemeester in het kader van de openbare orde handhaving. Dit heeft gevolgen voor de te dragen verantwoordelijkheden. Wie beslissende sturing en invloed op de beleidsvoering uitoefent draagt in de gevallen dat het niet goed uitpakt de volle verantwoordelijkheid. In de context van de nationale politie draait het dan ook niet meer om de politieke verantwoordelijkheid van een burgemeester. Het draait vanaf nú om de ambtelijke verantwoordelijkheid van de politiechef. Met de burgemeester worden immers enkel nog richtinggevende afspraken gemaakt over inzet en handhaving, het is nu toch aan de politie te bepalen waar, wanneer en hoe?

Rik Voogt